Niebieski Szkaplerz i mariańskie
Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP

Co to jest szkaplerz?

Szkaplerz (nazwa wywodzi się od scapula – z łac. ramie, bark, plecy) jest to ubiór złożony z dwóch szerokich prostokątnych materiałów, bez rękawów, wkładany przez głowę na habit. Stanowi część stroju zakonnego niektórych zakonników, takich jak benedyktyni i dominikanie. Czasem do szkaplerza przyszyty jest kaptur, na Wschodzie zwany analobo. Strój ten został wprowadzony w V wieku przez św. Benedykta jako scapolare propter opera – fartuch, który chronił habit na czas fizycznej pracy.

Z czasem ów scapolare ulegał przeobrażeniu, stawał się coraz dłuższy, zmieniał się materiał, z którego był szyty. Przestał też być odzieniem ochronnym; pozostał symbolem, znakiem poświęcenia się Bogu. Pobożni autorzy mówili o nim: iugum Christi – Chrystusowe jarzmo. W XII wieku przepisy serwitów, benedyktynów w niektórych opactwach oraz karmelitów nakazywały zakonnikom nawet spać w szkaplerzu.

W średniowieczu, kiedy wielu ludzi świeckich chciało w jakiś sposób uczestniczyć w duchowym życiu zakonów, zaczęły powstawać trzecie zakony, konfraternie, oblaci i inne stowarzyszenia. Znakiem przyjęcia do duchowej wspólnoty stało się nałożenie właściwego zakonowi szkaplerza, takiego, jakiego używali zakonnicy.

Bractwo Niepokalanego Poczęcia przy Zgromadzeniu Księży Marianów

Święty o. Stanisław od Jezusa i Maryi Papczyński (1631-1701), założyciel Zgromadzenia Księży Marianów, uznał szerzenie czci Niepokalanego Poczęcia NMP za jeden z głównych celów założonego przez siebie zakonu. Święty nasz Ojciec i Założyciel gorliwie zachęcał swoich duchowych synów do zakładania bractw Niepokalanego Poczęcia NMP przy kościołach mariańskich. Mówią o tym już pierwsze ustawy zakonu z lat 1694/1698. Miały to być bractwa wspomagające zmarłych cierpiących w czyśćcu. Św. Stanisław łączył bowiem kult Niepokalanego Poczęcia NMP z niesieniem pomocy zmarłym. Przejęty ideą oddania się w niewolę Maryi, chciał nie tylko sam żyć wolny od zła i grzechu, ale także wspierać w dziele oczyszczenia ze skazy grzechu wszystkich tych, którzy cierpią w czyśćcu.

Ostatni rozdział Reguły dziesięciu cnót ewangelicznych NMP, na podstawie, której zakon marianów został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską w 1699 roku, zobowiązywał do noszenia szkaplerza Niepokalanego Poczęcia NMP. Szkaplerz ten marianie nosili wówczas pod białym habitem. Zobowiązani na mocy swego powołania do szerzenia czci Niepokalanego Poczęcia Matki Najświętszej, pragnęli również propagować wśród wiernych noszenie szkaplerza i związane z nim praktyki.

Czcigodny sługa Boży, o. Kazimierz od św. Józefa Wyszyński (1700-1755), zwrócił się do Księży Teatynów w Rzymie w 1733 roku z prośbą o udzielenie niezbędnego upoważnienia do błogosławienia i nakładania wiernym niebieskiego szkaplerza, i upoważnienie takie otrzymał z obowiązkiem jego odnawiania co trzy lata (teatyni jako jedyni mają władzę udzieloną im przez Stolicę Apostolską do delegowania innych kapłanów do nakładania wiernym szkaplerza Niepokalanego Poczęcia NMP). Sługa Boży przebywał wtedy w Wiecznym Mieście, pełniąc obowiązki prokuratora generalnego marianów. Ojciec Wyszyński chciał prawdopodobnie uczynić noszenie niebieskiego szkaplerza i przypisane mu praktyki jednym z elementów pobożnościowych Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP, którego ideę zakładania przy kościołach mariańskich promował św. o. Stanisław. Od tamtej pory członkowie „szkaplerza, to jest naszego bractwa”, jak później sami marianie zaczęli nazywać bractwa Niepokalanego Poczęcia, są wpisywani do Księgi Bractwa i na znak przynależności do niego otrzymują niebieski szkaplerz.

W mariańskim klasztorze w Goźlinie zachowała się oprawna w skórę osiemnastowieczna księga z wpisami osób przyjętych do tamtejszego Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP w latach 1777-1788. Jego członkowie, w większości mariańscy dobrodzieje, pośród których było wiele znanych osobistości, pełnili tam różne posługi w kościele w „dni świąteczne”. Jak mówił Statut bractwa, ich „pierwszym i głównym obowiązkiem, związanym ze szczególnym przyrzeczeniem, jest czcić, propagować i bronić honoru Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Jako znak zewnętrzny mają nosić szkaplerz koloru białego, ozdobiony kolorem niebieskim. Ten szkaplerz jest znakiem, a także dowodem protekcji Najświętszej Maryi Panny.”

Podobna do tej z Goźlina, Księga Bractwa Niepokalanego Poczęcia z klasztoru marianów na górze Balsamão w Portugalii z 1774 roku, znajduje się dzisiaj w archiwum generalnym Zgromadzenia w Rzymie. Na jej mocno pożółkłych kartkach widnieje kilkaset imion i nazwisk osób, którym marianie nałożyli niebieski szkaplerz. Z czasem istniejące przy kościołach mariańskich Bractwa Niepokalanego Poczęcia zaczęto także nazywać „bractwami szkaplerznymi”. Pierwsza wzmianka o założeniu Bractwa Niepokalanego Poczęcia pojawia się w dokumentach mariańskich w dniu 26 czerwca 1734 roku. Mówi ona o oficjalnym ustanowieniu tego bractwa przy mariańskim kościele w Puszczy Korabiewskiej (obecnie Mariańskiej) – kolebce zakonu.

Księża Teatyni wielokrotnie odnawiali marianom przywilej udzielony po raz pierwszy o. Wyszyńskiemu w pierwszej połowie XVIII wieku. Dnia 30 sierpnia 1751 roku za pośrednictwem czcigodnego o. Kazimierza, teatyni ponownie udzielają przywileju nakładania niebieskiego szkaplerza – tym razem przełożonemu generalnemu oraz sześciu innym ojcom marianom w Polsce. Sługa Boży przed wyruszeniem do Portugalii raz jeszcze otrzymał od generała teatynów dnia 5 maja 1753 roku przywilej rozprowadzania szkaplerza Niepokalanego Poczęcia, tym razem na terenie królestwa portugalskiego. Ponad 20 lat później kontynuator dzieła o. Wyszyńskiego w Portugalii, o. Aleksy Fischer zwrócił się listownie do Księży Teatynów w Rzymie z prośbą o odnowienie pełnomocnictwa udzielonego w 1753 roku. Jego list nosi datę 26 stycznia 1776 roku.

Zawieruchy polityczne pierwszej połowy XIX w. były zapewne przyczyną trudności w porozumieniu z teatynami w Rzymie co do dalszego rozpowszechniania szkaplerza przez marianów w Polsce. Stąd uzasadnionym wydaje się fakt, że 20 lutego 1841 roku o. Jan Dziewulski zwraca się bezpośrednio do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na dalsze propagowanie niebieskiego szkaplerza przez marianów. W XIX w. szczególne zasługi w krzewieniu „naszego bractwa” przy kościołach prowadzonych przez zakon mieli trzej gorliwi i wyróżniający się formacją intelektualną i duchową mariańscy zakonnicy: o. Stanisław Pórzycki, o. Jerzy Naruszewicz i o. Aleksander Wilczyński. Jakie owoce przyniosła ich działalność duszpasterska oraz tych marianów, którzy podążyli za ich przykładem, niech świadczą dane statystyczne z 1888 roku, dotyczące dekanatu w Mariampolu na Litwie. Marianie posiadali tam w owym czasie trzy klasztory: w Mariampolu, Mirosławiu i Igłówce, i prowadzili pracę duszpasterską w okolicznych kościołach. W piętnastu istniejących wówczas w dekanacie kościołach działało dziewięćdziesiąt dziewięć różnych bractw. W każdym z tych kościołów istniało, oprócz kilku innych, również Bractwo Szkaplerza Niepokalanego Poczęcia NMP.

Bractwa istniejące przy kościołach marianów wywierały znaczny wpływ na życie religijne i kult maryjny zarówno we własnych parafiach, jak i w okolicy. Przyczyniały się one do odrodzenia moralnego społeczeństwa i nawoływały do działalności charytatywnej; przyczyniały się także do uświęcenia swych członków, propagując częstą spowiedź i uczestnictwo we Mszy św. przy okazji świąt maryjnych.

Odnowiciel i reformator zakonu marianów, bł. abp Jerzy Matulaitis-Matulewicz, również zwrócił się do teatynów w Rzymie z prośbą o upoważnienie do nakładania niebieskiego szkaplerza; zostało ono mu udzielone 1 grudnia 1911 roku. Dnia 3 czerwca 1992 roku o. Donald Petraitis MIC, ówczesny przełożony generalny marianów, uzyskał dla siebie i swoich następców wieczyste upoważnienie od generała teatynów do błogosławienia i nakładania szkaplerza Niepokalanego Poczęcia NMP. Powyższe upoważnienie zostało potwierdzone pismem przełożonego generalnego teatynów skierowanym do generała marianów oraz generalnego promotora Stowarzyszenia Pomocników Mariańskich w dniu 19 marca 2005 roku. W kolejnym piśmie z dnia 16 lipca 2008 roku, generał teatynów udzielił przełożonemu generalnemu marianów wieczystego prawa subdelegowania innych kapłanów, tak mariańskich jak również tych nie przynależących do Zgromadzenia, do błogosławienia i nakładania niebieskiego szkaplerza.  Zobacz oryginalne upoważnienie.

Na prośbę generalnego promotora Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP, które prowadzą marianie, przełożony generalny teatynów dekretem z 7 kwietnia 2015 roku (no. O01/2015), oficjalnie agregował bractwa zakładane przez Zgromadzenie Księży Marianów do Arcybractwa Niepokalanego Poczęcia NMP, które istnieje przy bazylice św. Andrzeja della Valle w Rzymie. Generał teatynów udzielił tym samym prawa współudziału we wszystkich dobrach duchowych jakie Stolica Apostolska nadała wspomnianemu arcybractwu. Należy w tym miejscu wspomnieć, że mariańskie Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP posiada obecnie swój własny Statut, który po raz ostatni przejrzał i zatwierdził o. generał Andrzej Pakuła MIC dnia 12 września 2017 roku. Faktem godnym odnotowania jest także specjalne, osobiste błogosławieństwo udzielone wszystkim członkom naszego bractwa przez papieża św. Jana Pawła II dnia 8 grudnia 2003 roku. Zobacz oryginalny dekret.

W ten sposób, zgodnie ze swoją wiekową tradycją, marianie rozpowszechniają wśród wiernych noszenie wspomnianego szkaplerza, który stanowi widzialny znak pobożności i czci dla tajemnicy Niepokalanego Poczęcia NMP członków bractwa, istniejącego przy Zgromadzeniu Księży Marianów, niemalże od zarania jego historii. Prowadzenie Bractwa Niepokalanego Poczęcia jest jedną z ważnych form, przez które Zgromadzenie szerzy cześć Niepokalanego Poczęcia Bożej Rodzicielki i wspiera zmarłych w czyśćcu cierpiących, których Niepokalana Matka Chrystusa jest szczególną wspomożycielką.

Propagowanie szkaplerza Niepokalanego Poczęcia po przerwie spowodowanej kasatą zakonu podjęli w latach 60. ubiegłego stulecia marianie z prowincji św. Stanisława Kostki w USA. Praktyka ta wywołała znaczny oddźwięk i została przeszczepiona także do Wielkiej Brytanii, Polski, Brazylii, Ukrainy, Kamerunu i Filipin. Dziś do Bractwa Niepokalanego Poczęcia NMP przy Zgromadzeniu Księży Marianów należy ogółem około 5000. tysięcy osób i liczba ta wciąż wzrasta.